Polish
English
Ukrainian
Każdy projekt współfinansowany z funduszy europejskich musi być zgodny z zasadami horyzontalnymi. W poprzedniej perspektywie należały do nich m.in. zrównoważony rozwój czy równość szans i niedyskryminacja. W obecnej perspektywie zakres obowiązujących zasad uległ rozszerzeniu. Artykuł wskazuje i krótko charakteryzuje nowe zasady horyzontalne i powiązane dokumenty prawne obowiązujące beneficjentów środków unijnych w perspektywie 2021-2027.
Zasady horyzontalne w perspektywie 201-2027
Zgodnie z zapisami Umowy Partnerstwa na lata 2021-2027 instytucje i beneficjenci zobowiązani są do przestrzegania 4 zasad horyzontalnych:
- zasady równości kobiet i mężczyzn,
- zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami,
- zasady zrównoważonego rozwoju,
- zasady „nie czyń poważnych szkód” (ang.: DNSH – Do Not Significant Harm).
Dodatkowo należy zaznaczyć, że oprócz zasad horyzontalnych, trzeba również wykazać zgodność projektu z zapisami Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (dalej: KPP) oraz postanowieniami Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych (dalej: KPON).
Zasada DNSH, czyli „nie czyn poważnych szkód”
Trzy pierwsze wymienione powyżej zasady są Beneficjentom dobrze znane z poprzedniej perspektywy finansowej na lata 2014-2020. Nowa zasada, powiązana ze zrównoważonym rozwojem, to DNSH. Każdy projekt musi być zgodny z tą zasadą.
Zasada DNSH dotyczy niewspierania ani nieprowadzenia działalności gospodarczej, która powoduje znaczące szkody dla któregokolwiek z celów środowiskowych w rozumieniu art. 17 rozporządzenia (UE) 2020/852, tj.:
- łagodzenie zmian klimatu,
- adaptacja do zmian klimatu,
- odpowiednie użytkowanie i ochrona zasobów wodnych i morskich,
- gospodarka o obiegu zamkniętym, w tym zapobieganie powstawaniu odpadów i recykling,
- zapobieganie i kontrola zanieczyszczeń powietrza, wody lub ziemi,
- ochrona i odtwarzanie bioróżnorodności i ekosystemów.
Kryteria wyboru w obecnych naborach odnoszą się najczęściej do wszystkich ww. celów środowiskowych. Zgodność z zasadą DNSH jest równoznaczna z brakiem znaczącego negatywnego wpływu na te zasady. Wnioskodawca może odnieść się do posiadanych decyzji środowiskowych i/lub wprowadzanych w projekcie rozwiązań minimalizujących negatywny wpływ na środowisko np. instalacje OZE, technologie przyjazne środowisku. Każdorazowo opis musi opierać się o środki dobrane odpowiednio do specyfiki i zakresu rzeczowego projektu. Kluczowe tutaj jest udowodnienie braku negatywnego wpływu na wymienione zasady środowiskowe, a nie pozytywnego oddziaływania projektu na nie, co jest bardziej charakterystyczne dla zasady zrównoważonego rozwoju.
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (KPP)
KPP to zbiór najważniejszych praw człowieka i wolności obywatelskich. Potwierdza ona katalog praw człowieka wywodzący się z tradycji prawodawstwa międzynarodowego i umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka, których stronami są państwa członkowskie UE. KPP jest dokumentem potwierdzającym prawa już obowiązujące w państwach członkowskich i stanowiące część ogólnych zasad prawa unijnego. Podkreśla ona jednak wyraźnie zasady i mechanizmy z zakresu przeciwdziałania dyskryminacji i nierównościom w prawodawstwach krajowych.
W dokumencie opisano takie prawa jak: godność i wolność człowieka, równość wszystkich obywateli wobec prawa, solidarność, prawo obywatelskie oraz prawo do bezstronnego wymiaru sprawiedliwości.
Instytucje Zarządzające w dokumentacjach konkursowych najczęściej określają, do których artykułów dotyczących poszczególnych ww. praw należy w szczególności odnieść projekt. Zgodność z KPP na etapie oceny wniosku rozumiana jest jako brak sprzeczności (lub neutralność) pomiędzy założeniami projektu a wymogami tego dokumentu.
Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych (KPON)
KPON jest umową międzynarodową ONZ dotyczącą praw człowieka, której celem jest ochrona praw i godności osób z niepełnosprawnościami. W Konwencji znajdują się zapisy wskazujące w jaki sposób należy respektować prawa osób z różnymi niepełnosprawnościami oraz w jaki sposób tworzyć realia życia społecznego, gospodarczego, politycznego, kulturalnego, aby spełniały kryteria dostępności dla osób z różnymi potrzebami wynikającymi z niepełnosprawności.
Działania o charakterze dyskryminacyjnym względem osób z różnymi niepełnosprawnościami są niedopuszczalne, a wnioskodawców i beneficjentów zobowiązuje się do respektowania zapisów KPON poprzez podejmowanie dodatkowych działań w postaci racjonalnych usprawnień i uniwersalnego projektowania w celu przeciwdziałania wszelkim formom wykluczenia. Podobnie jak w przypadku KPP, Instytucje najczęściej wskazują, do których artykułów KPON należy odnieść projekt.
Podsumowanie
Opisane wyżej nowe zasady oraz akty prawne włączone do katalogu obowiązkowych polityk horyzontalnych są w znacznym stopniu powiązane z tymi znanymi beneficjentom już od lat. Zasada DNSH jest bezpośrednio związana ze zrównoważonym rozwojem, a KPP i KPON jako akty prawne fundamentują m.in. zasady równości szans i niedyskryminacji oraz równości kobiet i mężczyzn. W ten sposób poruszane zagadnienia nie są do końca nowością dla wnioskodawców czy beneficjentów funduszy unijnych, a jedynie ich, można stwierdzić, rozszerzeniem. Wszystkie nabory przeprowadzane w perspektywie 2021-2027 czy to na projekty badawcze czy inwestycyjne będą musiały odnosić się do ww. dokumentów i zasad, dlatego już teraz warto się z nimi zapoznać.
Autor
Urszula Małecka
Ekspert ds. funduszy UE
