Ścieżka SMART: kryzys innowacyjności w polskich MŚP czy wadliwy proces wyboru?

20 września br. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) poinformowała o wynikach II naboru Ścieżki SMART dla sektora MŚP. Rekomendację do dofinansowania otrzymało jedynie 201 spośród 2641 zgłoszonych przedsięwzięć. Czy ten dramatycznie słaby wynik oznacza kryzys innowacyjności wśród mikro, małych i średnich przedsiębiorstw? Czy może jednak zawiódł proces wyboru projektów? Odpowiedzi na te pytania szuka Menażer Innowacji w ECDF Dotacje – Sławomir Labak.

Czas oceny projektów

Jak można było przeczytać w Regulaminie konkursu II naboru Ścieżka SMART, który zakończył się 15 listopada 2023 r.:

Przewidywany termin zatwierdzenia wyników oceny projektów wynosi 100 dni od zakończenia naboru.

Wnioskodawcy, na podstawie ww. zapisu Regulaminu, mogli zatem zakładać otrzymanie decyzji o przyznaniu finansowania pod koniec lutego 2024 r., a w oparciu o to przygotowywać się do realizacji projektów, rozpoczynać procedury związane z dostawami, wyborem wykonawców, współpracą ze światem nauki.

Niestety, w kolejnych miesiącach termin ten był systematycznie przedłużany i ostatecznie wyniósł aż 311 dni, czyli ponad 3-krotnie dłużej niż pierwotnie deklarowano. Biorąc pod uwagę fakt, że przedmiotowy instrument ukierunkowany jest na opracowywanie i wdrażanie INNOWACJI na dynamicznie zmieniającym się rynku, blisko roczne oczekiwanie na decyzję o wsparciu przeczy samo w sobie podstawowym założeniom programu.

Warto podkreślić, że tym razem jednak PARP okazał bardzo partnerską postawę i już w ciągu maksymalnie kilkudziesięciu godzin od opublikowania listy zamieścił w systemie informatycznym Karty Oceny. Dzięki temu Wnioskodawcy, których projekty oceniono negatywnie, mieli „aż” cały miesiąc na przemodelowanie swojego wniosku tak, aby skorygować elementy ocenione negatywnie. Biorąc pod uwagę krytyczny charakter części uwag, czy taki czas był znaczącym ukłonem w stronę polskich firm, z których duża część przygotowywała swoje innowacyjne projekty minimum kilka miesięcy, a niekiedy nawet kilka lat? Odpowiedź wydaje się oczywista.

Panele Ekspertów – 20 minut, wiele wątpliwości

Częścią oceny projektów w ramach Ścieżki SMART jest posiedzenie Panelu Ekspertów. Jest to wideokonferencja, podczas której firma aplikująca o dotację ma szansę opowiedzieć o swoim rozwiązaniu/pomyśle i odpowiedzieć na wątpliwości oceniających. Przewidywany czas spotkania jest zależny od ilości modułów, które zostały ujęte w danym wniosku o dofinansowanie. Czas na jeden moduł to około 20 minut. Jeśli zatem np. firma aplikuje wyłącznie o finansowanie działań związanych z B+R, to czas takiego spotkania powinien się zamknąć we wskazanych 20 minutach.

W tym czasie eksperci mogą zadawać pytania dotyczące: innowacji danego pomysłu, wyzwań badawczych, które stoją przed daną firmą, potencjału do realizacji projektu, potencjału do wdrożenia wyników, budżetu czy aspektów środowiskowych związanych z projektem. Przypomnijmy ponownie – to wszystko, w przypadku najczęściej występujących projektów jednomodułowych, musi zamknąć się w jedynie 20 minutach. Biorąc pod uwagę, że pełna dokumentacja aplikacyjna ma często ponad 100 stron, taki czas bardzo ogranicza możliwość rzetelnego ustosunkowania się do wszystkich wątpliwości Komisji Oceniającej Projekt. W odczuciu wielu współpracujących firm przebieg Panelu Ekspertów wskazuje na dość powierzchowne zaznajomienie się z tematem i brak czasu na merytoryczną dyskusję z oceniającymi.

Wyniki konkursu – czego poszukuje dziś PARP

• Rozwój i integracja technologii oraz urządzeń w zakresie telemetrii kardiologicznej i medycznych procedur badawczych w procesach wspomagania diagnostyki i monitoringu schorzeń sercowo-naczyniowych z wykorzystaniem metod sztucznej inteligencji.
• Nowoczesny system doradztwa nawozowego wykorzystujący dane satelitarne, autonomiczne drony oraz odbiciową spektroskopię gleby w celu zwiększenia potencjału upraw, optymalizacji zużycia nawozów oraz redukcji emisji CO2.
• Innowacyjny, energooszczędny układ technologiczny pozyskiwania i zarządzania przepływami energii w celu opracowania samowystarczalnego energetycznie, bezemisyjnego, całorocznego obiektu cieplarnianego w Vitroflora Grupa Producentów Spółka z o.o.

Powyżej znalazły się tytuły 3 projektów, które zdobyły największą liczbę punktów w omawianym naborze. Przeglądając listę 201 wybranych przedsięwzięć trudno jednak wskazać na jednoznaczne czynniki sukcesu. Projekty są zróżnicowane pod względem branż oraz wybranych do realizacji modułów. Na liście znalazły się zarówno podmioty o ugruntowanej pozycji rynkowej i patrząc na przychody stabilnej sytuacji finansowej, jak i takie, które miały w poprzednim okresie sprawozdawczym niecały 1 tys. zł przychodu i ponad 5 mln stratę.

Zbierając głosy przedsiębiorców, którzy brali udział w procesie oceny, trudno powstrzymać się przed stwierdzeniem, że ocena ta jest bardzo niejednolita, bardzo często dość powierzchowna, a niekiedy rządzi nią czysty przypadek. Niejasny pozostaje dobór ekspertów, którzy potrafią łączyć wiedzę z odległych dziedzin. Karty Oceny bardzo często stoją ze sobą w sprzeczności. Coś, co w jednym projekcie oceniono pozytywnie, w innym – przeciwnie. Trudno o jakiekolwiek jednoznaczne wnioski na przyszłość.  

Podstawą pozytywnej oceny jest dobrze przygotowana dokumentacja aplikacyjna. Czy jednak PARP przyznając granty wspiera kluczowe z punktu widzenia rozwoju kraju branże? Na jakich projektach zależy przede wszystkim agencji: badawczo-rozwojowych czy wdrożeniowych? Jaki zakres włączenia świata naukowego do projektów jest dla PARP satysfakcjonujący? To jedne z wielu pytań, na które dzisiaj trudno znaleźć odpowiedź.

Nowe rozdanie, nowe zasady

Trzeci nabór do Ścieżki SMART zakończył się 24 października br. Szczegółowy zakres zmian został omówiony w naszym artykule z września. W tym miejscu warto jednak przytoczyć najważniejsze zmiany.

PARP częściowo wsłuchał się w głosy przedsiębiorstw i ich organizacji oraz środowisk naukowych. Ocena w konkursie została podzielona na dwa podstawowe etapy: Etap I – ocena kryteriów obligatoryjnych wspólnych dla projektu oraz określone kryteria obligatoryjne dla modułów B+R/Wdrożenie innowacji; Etap II – pozostałe kryteria.

W praktyce już na I Etapie będzie oceniana innowacyjność pomysłu, a więc to, czy potwierdzono nowość rozwiązania w porównaniu do rozwiązań o podobnej funkcji, dostępnych/stosowanych na rynku polskim; udowodniono zaspokojenie zidentyfikowanych potrzeb odbiorców; a także w przypadku projektów badawczych – ich charakter badawczo-rozwojowy, a w przypadku projektów wdrożeniowych – wyniki prac badawczo-rozwojowych.

Ocena w Etapie I dokonywana jest tylko na podstawie treści wniosku o dofinansowanie (nie dopuszcza się uzupełnień, wyjaśnień) i dopiero w Etapie II możliwa będzie dyskusja z oceniającymi podczas wspomnianego wcześniej Panelu Ekspertów. Analiza wyników oceny z I rundy Ścieżki SMART wskazuje, że w zakresie, który będzie oceniany już podczas I Etapu, odpadło ponad 80% złożonych wniosków. Podział na etapy ma spowodować usprawnienie oceny.

Do nowej dokumentacji został też dodany zapis dotyczący czasu oceny. W przypadku złożenia maksymalnie 1000 projektów ocena ma trwać 150 dni od zakończenia naboru. Kolejne 500 wniosków to nawet 30 dodatkowych dni na ocenę.

Ponadto zwiększono minimalną wartość projektów. Wartość obligatoryjnego modułu badawczo-rozwojowego lub wdrożenie Innowacji (firma posiada już zakończone prace B+R i w projekcie skupia się na ich wdrożeniu) dla małych i średnich przedsiębiorstw to minimum 3 mln PLN. W zamierzeniu ma to ograniczyć liczbę chętnych, pozostawić w konkursie wnioski o najwyższej skali innowacji. Projekty mniejsze i o niższym stopniu innowacji, mają być składane w ramach konkursów ogłaszanych w poszczególnych regionach Polski.

Zmiany te niewątpliwie mogą się przyczynić do przyspieszenia oceny i skuteczniejszego wskazywania pomysłów o największym potencjale, które w sposób rzeczywisty mogą przyczynić się do wdrażania istotnych dla polskiej gospodarki innowacyjnych rozwiązań.

Co dalej z innowacjami w MŚP?

Liczba chętnych w kolejnych naborach Ścieżki SMART organizowanych przez PARP pokazuje, że istnieje bardzo duży potencjał innowacyjny w polskich MŚP, które są jednocześnie coraz lepiej przygotowane do realizacji tych skomplikowanych projektów. Nawet jeśli założylibyśmy, że ponad połowa składanych projektów nie spełnia wymaganego poziomu innowacji na poziomie kraju, to i tak pozostaje ponad tysiąc nowoczesnych rozwiązań. Istotne jest, aby system oceny działał na tyle sprawnie, żeby nie stracić ich z oczu.

Trudno zatem mówić o kryzysie innowacji, a proces wyboru, przynajmniej w zamierzeniu, zmienia się na lepsze. Dopiero obserwacja przebiegu oceny i wyników III rundy dla Ścieżki SMART pozwolą jednak stwierdzić, czy zaproponowane przez PARP zmiany wywarły pożądany efekt.

Autor

Sławomir Labak

Menadżer Innowacji